Harmonieus, hartelijk en echt van iedereen

Huis van de gemeente Peel en Maas in Panningen is het meest energieopwekkende gemeentehuis van Nederland. Dat is maandag 27 juni door Maurits Groen bekend gemaakt tijdens een Live-uitzending op BNR Nieuwsradio.

Afgelopen maand konden lezers van de nieuwe draai stemmen op een van de vijf genomineerde stadskantoren. Het huis van de gemeente Peel en Maas en het SoZaWe-gebouw in Groningen kwamen daaruit als besten naar voren. Het E-Team van de nieuwe draai heeft Peel en Maas als winnaar aangewezen.

Energieopwekkend

Luisteren – dat was het kernwoord toen er na de fusie van de Limburgse gemeentes Helden, Kessel, Meijel en Maasbree in 2010 een nieuw gemeentehuis moest komen. Na uitgebreide luistersessies met burgers en ambtenaren, wist de nieuwe gemeente Peel en Maas precies welke wensen inwoners en werknemers hadden voor een nieuw gemeentehuis.

“Dat heeft ons enorm geholpen en heeft ons veel opgeleverd”, vertelt projectleider Huis van de Gemeente Jan Plompen. “We deden nieuwe inzichten op, creëerden draagvlak onder inwoners en betrokken lokale ondernemers bij het project.” Het resultaat is een gastvrij, duurzaam en multifunctioneel gemeentehuis waar ambtenaren werken op flexibele plekken, waar de bibliotheek is gevestigd en waar burgers in een vriendelijke en gemoedelijke sfeer worden ontvangen.

De toon wordt direct bij binnenkomst gezet. De grote glazen pui laat veel natuurlijk licht toe en in de entreehal valt vooral de aangename inrichting op: het vele FSC-gecertificeerde populierenhout, vriendelijke ronde vormen, de kleuren warmgrijs, gebroken wit en mosgroen en échte planten vormen een harmonieus geheel.

Luisteren – dat was het kernwoord toen er in 2010 een nieuw gemeentehuis moest komen.

Mensen regelen hun burgerzaken bij ambtenaren in open ‘kantoortjes’, kinderen rennen van boekenkast naar boekenkast, een bezoeker stelt een vraag aan een medewerker van de informatiebalie, een groep van twaalf senioren krijgt een rondleiding, twee mannen drinken koffie aan een ronde bar – en toch is er rust. De goede akoestiek valt niet alleen op in de centrale hal, maar in het hele gebouw: van de open werkplekken tot de raadszaal waar niet eens microfoontjes nodig zijn.

‘Wij zijn het kastje én de muur’

Inwoners van Peel en Maas kunnen in hun gemeentehuis terecht voor alles wat met de gemeentelijke dienstverlening te maken heeft. Plompen: “De gemeente past zich aan aan de burger, niet andersom. Wij zijn het kastje én de muur. Dus als iemand een schuurtje wil bouwen en de gemeente kan volgens de regels geen bouwvergunning geven, stopt het daar niet. Wat wil de klant? Een fietsenberging, een opslagruimte voor zijn bedrijf? Vanuit die behoefte denken wij mee en zoeken we naar een oplossing.”

Een van de belangrijkste waarden voor de dienstverlening is gelijkwaardigheid. Vandaar de open, ronde werkplekken waar burgers op afspraak worden ontvangen, of het nou voor een paspoort, een uitkering of jeugdzorg is. Er zijn geen aparte balies of afdelingen met aanduidingen als ‘Werk in inkomen’. “We wilden af van stigma’s”, legt Plompen uit. “Dat je niet meteen ziet: die komt voor de bijstand.”

Verwarmen met ijs

Je zou het niet zeggen, maar het nieuwe gemeentehuis is een gerenoveerd gebouw uit 1996. Ondanks die transformatie is het CO2-neutraal: de helft van de benodigde energie wordt zelf opgewekt en de andere helft wordt groen ingekocht. Er bevinden zich zonnecellen in een lichtkoepel en de pui.

Er is LED-verlichting, een sedumdak en de tapijten en bureaustoelen zijn volledig recyclebaar. Het gebouw heeft vloerisolatie en driedubbel glas. Bovendien werkt de gemeente papiervrij: er is voor ambtenaren maar één printer en die is ‘verstopt’ in de kelder, evenals de post en een archiefkast. Op de werkvloer zijn in totaal maar vier prullenbakken te vinden.

Bovendien werkt de gemeente papiervrij: er is voor ambtenaren maar één printer en die is ‘verstopt’ in de kelder

Maar de duurzame kers op de taart is toch wel de ‘ijsverwarming’. Dit technische hoogstandje zorgt voor verwarming en koeling op een bijzondere manier: de energie die vrijkomt bij het bevriezen van een ondergronds ijsreservoir wordt gebruikt om het gebouw te verwarmen. De kou wordt in de zomer gebruikt om te koelen. “De helft van het jaar hebben we dus gratis energie”, zegt Plompen trots. “Het is de eerste grote ijsverwarmingsinstallatie in Nederland.”

Binding met de lokale gemeenschap

Het idee voor die ijsverwarming kwam van een lokale ondernemer. Dat is geen toeval: bij het ontwerp en de bouw van het nieuwe gemeentehuis was de gemeenschap nauw betrokken. 25 lokale ondernemers hebben een bijdrage geleverd aan het gebouw: ook de meubels, de klimaatinstallatie, de planten en de lampen komen van bedrijven uit de buurt. Aanbestedingsregels zijn zo vrij mogelijk geïnterpreteerd. Plompen: “Alles wat grijs gebied was, hebben we lokaal uitbesteed.” Van de totale kosten voor het gebouw is een kwart bij lokale bedrijven terechtgekomen.

De lokale werkgelegenheid werd op nog een andere manier gestimuleerd: bij de bouw zijn mensen betrokken die via re-integratietrajecten aan het werk konden. Twee mensen die in de bijstand zaten hebben daar zelfs een vaste baan aan overgehouden.

Het idee voor die ijsverwarming kwam van een lokale ondernemer.

Ook aan de toekomst is gedacht: het gemeentehuis is zo aanpasbaar dat het op zowel krimp als groei berekend is. Het kan worden opgesplitst zodat delen kunnen worden verhuurd. “Daar is in het ontwerp al rekening mee gehouden, bijvoorbeeld met de klimaatinstallatie en het toegangssysteem.” Het zou zelfs een andere functie kunnen krijgen. “Met minimale aanpassingen kan dit een zorggebouw worden”, vertelt Plompen.

Het gemeentehuis is ook een gezond en slim gebouw: de gebruikte materialen zijn vrij van de giftige stof formaldehyde. Het ventilatiesysteem is CO2-gestuurd en de verlichting is aangesloten op een aanwezigheidssensor. De door NASA geselecteerde planten zorgen voor een gezond binnenklimaat en de kantine is gezond – oké, op de vrijdag na. En er komt extra veel daglicht binnen op plekken ver van een raam dankzij ‘solar tubes’: kokers tussen dak en plafond. Door het reflecterende effect van spiegels kan het licht zelfs de bocht om.

Flexplekken en piekmomenten

Voor ambtenaren betekende hun nieuwe werkplek ook een verandering in de manier van werken. “Het oude gebouw had nog een prikklok, nu werken op basis van vertrouwen”, zegt Plompen. “Het gaat niet zozeer om aanwezigheid, maar om resultaten.”

Er zijn 200 werkplekken in het gebouw, ingericht op diverse soorten activiteiten: er zijn stiltekamers, overlegtafels, projectruimtes, vergaderruimtes en concentratieplekken, in de kleuren geel (‘dat stimuleert de creativiteit’) of lichtgrijs. Daarnaast zijn er nog 100 informele werkplekken in de vorm van zitjes en banken. Met 360 medewerkers is het ruimtegebruik dus behoorlijk efficiënt.

Medewerker schuldhulpverlening Bas van Rijn geeft, net veel andere ambtenaren, het gebouw als cijfer ‘een dikke 9’. “Ik werk hier heel graag. Op bepaalde momenten is het druk en daardoor wat lastiger om een fijne plek te vinden. Maar de inrichting straalt gewoon iets uit, dat maakt dat ik hier graag kom.” Doordat alle afdelingen overal kunnen zitten, is het soms moeilijk om een collega te vinden, vindt Van Rijn. “Ik weet niet wat hier allemaal rondloopt”, zegt hij lachend. “Het kan goed zijn dat je een collega met wie je altijd mailt, de hele tijd bij de koffieautomaat treft zonder dat je het weet.”

Ook gezinscoach Mieke Bouten vindt op drukke momenten moeilijk een fijne werkplek. Zij zit het liefst in een aparte kamer in plaats van bijvoorbeeld op het open balkon dat op de entreehal uitkijkt. “Maar ik kan mijn dag redelijk om die momenten heen plannen”, vertelt ze. “Ik begin al om 7 uur ’s morgens dus dan is er altijd plek. Als ik afspraken buiten de deur heb, plan ik die aan het eind van de middag zodat ik daarna niet terug hoef te komen.”

Rien Krouwel heeft duidelijk geen last van rumoer om zich heen. Hij zit geconcentreerd te werken terwijl een collega tegenover hem telefoneert. “Wij zijn dat zo gewend met de collega’s van openbare ruimte.” Flexplekken vindt Krouwel prima, maar hij mist soms een extra tafel. “Als we een bouwtekening op A0-formaat nodig hebben, en tegelijkertijd op het computerscherm moeten kijken voor bijvoorbeeld luchtfoto’s.” Dan spreidt hij de tekening gewoon uit op de grond.

Ik begin al om 7 uur ’s morgens dus dan is er altijd plek.

Als lid van de ondernemingsraad zat Krouwel dicht op de verbouwingsplannen. Hij hield vooral in de gaten of er aan alle arbo-regels werd voldaan. Dat is dik in orde, zegt hij. “De inrichting is ideaal en er is goed naar onze wensen geluisterd.”

Waarom hebben de meeste mensen nog nooit gehoord van dit mooie, duurzame gemeentehuis? Is dat Limburgse bescheidenheid? Plompen beaamt dat. “Wij doen heel veel, maar slaan niet zo op de trom.” De titel ‘meest energieopwekkende gemeentehuis van Nederland’ zullen Plompen en zijn collega’s desalniettemin met trots uitdragen.

Lees meer over de verkiezing van meest energieopwekkende gemeentehuis van Nederland en bekijk het juryrapport.