Leefbaarheid, dat gaat over liefde, zegt Wigger Verschoor. ‘Liefde voor gebieden. En dat mensen betrokken zijn bij de plekken waar ze wonen, werken of recreëren.’
Samen met Hetty van der Pennen, Birgit Dulski en Jurrian Knijtijzer vormt Verschoor de jury van de ‘zoektocht naar het meest leefbare gebouw van Nederland’. De vier juryleden zijn het er hartgrondig over eens dat het concept leefbaarheid onterecht te weinig wordt gebruikt.
De gebruiker centraal
In een leefbaar gebouw staat de gebruiker centraal. Er is veel flexibiliteit, zodat het gebouw voor meerdere functies gebruikt kan worden. Mensen kunnen elkaar ontmoeten, er is gelet op ecologie en duurzaamheid. Het gebouw of gebied moet ook toekomstbestendig zijn. De volgende zeven initiatieven zijn door de jury aangewezen als meest leefbare gebouwen en gebieden. (Dit is een ingekorte versie van een uitgebreider artikel in The Optimist-bijlage in NRC Handelsblad van 27 september 2014.)
1. Kindcentrum De Potgieter, Amsterdam
Categorie: Onderwijs
Architect: Daniël Höwekamp, aayu architecten
Bouwjaar: 1886, renovatie door aayu in 2012
Bijzonderheden: De voormalige Leonardo da Vincischool is het eerste biologisch gerenoveerde monument van Amsterdam. Het is een gezond en comfortabel gebouw om in te werken. Naast basisschool is het nu een kinderdagverblijf en een buitenschoolse opvang. ‘s Avonds wordt het gebruikt voor cursussen, yogalessen en culturele activiteiten.
Uit het juryrapport: ‘Dit is echt een multifunctioneel gebouw. Het voelt prettig om er rond te lopen, en je komt er veel verschillende doelgroepen tegen. Dit gebouw lééft. (…) Er zitten verrassende elementen in − zo loop je door een soort bos van bamboe naar de binnenplaats toe.’ (…) ‘Het binnenklimaat in dit pand is uitstekend, een gezonde plek om te verblijven. In Nederland wordt met dampregulerend bouwen nog te weinig gedaan’.
2. Hoofdgebouw van Revalidatie Medisch Centrum Groot Klimmendaal, Arnhem
Categorie: Zorg
Architect: Koen van Velsen, Architectenbureau Koen van Velsen
Bouwjaar: 2009
Bijzonderheden: Architect Koen van Velsen besloot alle losse gebouwen (waar het revalidatiecentrum eerst uit bestond) in één gebouw onder te brengen, om meer ruimte te maken voor de natuur er omheen. Het gebouw gaat nu op in de bosachtige omgeving. Het laat veel licht binnen, wat volgens onderzoek het herstel van patiënten versnelt. Er is gezorgd voor een omgeving waarin mensen zich prettig voelen.
Juryrapport: ‘Dit is een waanzinnig mooi vormgegeven zorginstelling. Vooral de relatie met de natuur is spectaculair. Het pand is met aandacht voor natuurlijke materialen ontworpen.’ (…) ‘Nederland heeft een inhaalslag te maken als het gaat om leefbaarheid in de zorg. Andere landen zijn al veel verder met het ontwerpen van zogeheten healing environments waarin de ervaring van de patiënt voorop staat.’
3. Gemeente Molenwaard
Categorie: Overheid
Bijzonderheden: Op 15 oktober gaat de gemeente Molenwaard het huidige gemeentehuis in Bleskensgraaf verlaten. Een nieuw gemeentehuis komt er niet. Er zijn, verspreid over dorpen, zo’n 90 flexwerkplekken ingericht. Inwoners kunnen voor burgerzaken online terecht, maar ook zullen de ambtenaren bij mensen thuis afspreken.
Juryrapport: ‘Dit is nu precies wat we met “leefbaarheid” bedoelen: dat je een gemeentelijke organisatie zo dicht mogelijk bij mensen brengt, en een onderdeel laat uitmaken van de samenleving. Bovendien: niets is duurzamer dan niet bouwen.’
4. Drents Museum, Assen
Categorie: Recreatie
Architect: Erick van Egeraat
Bouwjaar: 2011
Bijzonderheden: Het Drents museum is gevestigd in een aantal historische gebouwen. In 2011 werd een hele nieuwe tentoonstellingszaal heropend. Het museum is ook verduurzaamd − zo zorgt een energiezuinig ventilatiesysteem voor de juiste ventilatie, en worden warmte en koeling verzorgd door een gesloten bronsysteem dat warmte uit de aarde gebruikt. Op het dak van het museum is een tuin aangelegd.
Juryrapport: ‘Dit pand is architectonisch heel mooi ingepast in de bestaande historische bouw. De exploitatie is heel duurzaam.’
5. Het Seinwezen, Haarlem
Categorie: Kantoor
Initiatiefnemer: Baud Schoenmaeckers
Bouwjaar: 1914, renovatie begon in 2011
Bijzonderheden: Het Seinwezen is een oude spoorloods van de NS. Door crowdfunding kon het pand in de afgelopen jaren opgeknapt en verduurzaamd worden. Het wordt gebruikt als bedrijfsverzamelgebouw, flexwerkplek en vergaderlocatie. Er is een buurtkroeg. De buurtcoöperatie Garenkokerskwartier houdt zich bezig met aanschaf van zonnepanelen voor de hele buurt. De bijbehorende buurtmoestuin heet het Zaaiwezen.
Juryrapport: ‘Wat we zo mooi vinden, is dat dit kantoorpand veel betekent voor de buurt. (…) De gemeente Haarlem is door het Seinwezen geïnspireerd om meer met burgerinitiatieven te doen. (…) We hebben als jury voor een ouder opgeknapt pand gekozen, omdat het in deze tijd echt niet nodig is om nieuwe kantoorpanden te bouwen.’
6. Kluswoningen, Rotterdam
Categorie: Wonen
Bijzonderheden: De Rotterdamse wijk Spangen werd vooral met verpaupering en criminaliteit geassocieerd. Eind 2004 gaf de gemeente een blok kluswoningen weg die nieuwe bewoners zelf, gezamenlijk, konden opknappen. Er ontstonden 38 prachtig gerenoveerde woningen, met een grote, gedeelde binnentuin, de wijk kreeg een positieve impuls. Inmiddels is de kluswoning een bewezen concept dat ook in andere steden wordt aangeboden.
Juryrapport: ‘De kluswoning staat voor leefbaarheid. Spangen stond op vallen, en door de kluswoningen is er een herwaardering gekomen voor de woningen en de wijk. (…) Het is mooi als mensen eigenaarschap nemen voor hun woning, en er met hart en liefde in investeren.’
7. A8ernA, Koog aan de Zaan
Categorie: Openbare ruimte
Architect: NL Architects en ontwerp- en ingenieursbureau Carve
Bouwjaar: 2006
Bijzonderheden: Het dorp Koog aan de Zaan, in de Noord-Hollandse gemeente Zaanstad, wordt sinds de aanleg van de A8 in de jaren zeventig in tweeën gesplitst door een groot viaduct. Onder het viaduct was een donkere, ongure plek ontstaan. Met behulp van NL Architects en Carve is de ruimte onder het viaduct weer leefbaar geworden. Met een skatepark, een supermarkt, een ontmoetingsplein, een haventje en sportfaciliteiten.
Juryrapport: ‘Ook openbare ruimte gaat over leefbaarheid. Dit was een heel ellendige plek in de stad. Het is zeldzaam dat daarin wordt geïnvesteerd.’